HEI (HAY) BORA NI IPI?

 Na, Floidin John Linus,     Email. floidinjohn@gmail.com

Wafugaji wengi hapa nchini wamekuwa wakikosa uhakika wa chakula cha mifugo kwa

Nyasi zikifungwa kuhifadhiwa

msimu(mwaka) mzima wa uzalishaji. Hii ni kutokana na kutegemea zaidi vyanzo asilia vyenye kuwezesha uwepo wa malisho na maji. Hata hivyo kutokana na mabadiliko ya tabia ya nchi, ongezeko kubwa la uhitaji wa mazao ya mifugo na ongezeko la watu, mfumo wa uzalishaji hauna budi kubadilika zaidi na kuwa wa kisasa. Kuweza kuendana na mabadiliko ya tabia ya nchi ambayo kwa kiasi kikubwa yanaathiri ufugaji kutokana na upungufu wa malisho msimu wa ukame.

Kama nilivyowahi kuandika namna bora ya kuandaa shamba la nyasi HAPA ili kuweza kupata uhakika wa chakula cha mifugo. Hata hivyo baada ya kuvuna kama ilivyoelezwa katika LINK hapo ya kustawisha shamba la nyasi, mfugaji au mkulima anaweza kuhifadhi nyasi katika mfumo wa nyasi kavu au hei (hay). 

Kuvuna nyasi na kuzihifadhi kwa mfumo wa nyasi kavu ni bora zaidi kwa sababu huzuia upotevu wa chakula kwa kukanyagwa na kuchafuliwa hovyo na wanyama, badala yake mfugaji huweza kulisha kulingana na mahitaji.Hata hivyo kwa vile, hei ndio mfumo unaotumika zaidi kuhifadhi nyasi kwa ajili ya mifugo, mfugaji lazima atambue sababu zinazosababisha ubora wa hei pamoja na namna ya kutambua hali ya ubora wa hei aliyoitunza.

Hei iliyofungwa vizuri

Ubora wa hei haswa hutizamwa kwa kiwango cha virutubisho(nutrients) kilicho ndani ya nyasi hizo. Kiwango cha protini, nyuzi nyuzi (fiber content) na umengenywaji(digestibility) huweza kutumika kutambua ubora wa hei iliyohifadhiwa.

Hata hivyo kwa mfugaji wa kawaida hawezi kupata uwezo wa kufanya tafiti maabara kutambua ubora wa nyasi alizohifadhi. Hivyo anaweza kulinganisha ubora wa chakula(hei) kwa kuangalia kiwango cha uzalishaji cha mnyama anachotakiwa kuwa nacho, mfano kiasi cha maziwa na ongezeko la uzito. Ijapokuwa uzalishaji hafifu siyo tu sababu ya ukosefu wa lishe duni, kuna sababu nyingine pia kama hali ya hewa na magonjwa, hivyo majawabu ya maabara ni bora zaidi.

 Jambo la kuzingatia ni kwamba, hapo juu nimeongelea zaidi kutambua ubora wa hei kwa kuangalia hali ya mnyama zaidi. 

Tunapozungumzia ubora wa hei, unaweza ukasababishwa na vyanzo mbali mbali na kusababisha kuongezeka au kushuka kwa ubora wa hei inayozalishwa na mfugaji kwa ajili ya mifugo au biashara.

Shamba la nyasi

Sababu hizo ni kama vile,

• Aina ya nyasi, nyasi hutofautiana kiwango cha virutubisho na madini kwa ajili ya mifugo. Pia vile vile uwezo wa kufyonza katika udongo na ukuaji wake.
• Ukuaji wake, ubora wa hei hupotea haraka kadri nyasi zinavyozidi kukomaa. Hivyo mfugaji  hushauriwa kuvuna nyasi mapema kabisa baada ya kuanza kutoa maua.
• Hali ya hewa na utunzaji wake,  mfano baada ya kuvuna mvua ikinyeshea nyasi husababisha upotevu wa virutubisho. Pia vilevile jua kali husababisha upotevu wa Vitamini A na kupukutika (kuvunjika vunjika) kwa majani.
• Kiasi cha mbolea kwenye udongo, kiwango cha kutosha cha madini ya chokaa, nitrojeni, fosifeti (phosphate), Potassium (K) na madini mengine yanayohitajika kwa kiasi kidogo ni muhimu kwa ajili ya kuzalisha hei yenye ubora.

KILIMO CHA NYASI NI BIASHARA INAYOLIPA.

NANI ATUSAIDIE ATEGUE KITENDAWILI HIKI?

By, Floidin John Linus,     Emai. floidinjohn@gmail.com

Katika jamii yetu ya kitanzania mtu anaposikia neno UFUGAJI au WAFUGAJI picha inayokuja kichwani kwanza ni NG'OMBE. Fikra ya kwanza haipeleki mawazo kwenye mbuzi, kondoo, nguruwe, sungura, kuku au mifugo mingine. 

Maana yake ni kwamba ufugaji katika jamii yetu unapeperushwa na nembo ya NG'OMBE. Tunaposikia serikali ikitangaza ongezeko la mapato kutokana na ufugaji, tunautizama mchango wa ng'ombe kwanza.

Lakini kujivuna kote kuhusu upatikanaji wa nyama, maziwa, ngozi na mazao mengine ya mifugo yanategemea wafugaji hawa waliojaa sehemu mbalimbali za nchi yetu katika mbuga wakichunga. Hata tunapotizama maduka ya nyama katika miji mbalimbali ni mchango wa wafugaji hawa hawa wa asili. 

Ufugaji sasa ni fursa kubwa sana kutokana na ongezeko kubwa la uhitaji wa mifugo pamoja na mazao yake mbalimbali. Kwa bahati nzuri au mbaya ufugaji wa nchini umeegemea zaidi kwa jamii kadhaa zilizo zoeleka tangu awali kama jamii za kifugaji.

Kutokana na fursa hii wafugaji wamekuwa wakitumia ufugaji wao kwa ajili ya kujipatia kipato chao kinachokidhi mahitaji yao ya kila siku. Changamoto lukuki zinazokabili ufugaji hapa hatuwezi kuzipuuzia hata kidogo katika kukwamisha maendeleo zaidi katika sekta hii ya mifugo.

Hivyo basi kutokana na uhitaji mkubwa  wa mifugo na mazao yake kuna namna mbili ambazo wafugaji wamekuwa wakitumia kuhakikisha wanafikia uhitaji wa soko na kukidhi mahitaji yao.

1. Kuongeza idadi ya mifugo   

2. Kuboresha mbinu za ufugaji.

1. KUONGEZA IDADI YA MIFUGO, hii ndiyo njia ambayo wafugaji wetu wa asili wamekuwa wakiitumia kuhakikisha kwamba wanafikia hitaji la soko pamoja na kulinda tamaduni (kijamii) zao.

Hata hivo haya mambo mawili yamekuwa na mchango mkubwa sana katika kusababisha ongezeko la mifugo hapa nchini. Ongezeko hili linatokana na changamoto za kibaiolojia na kimazingira zinazo sababisha uzalishaji hafifu wa mifugo ya asili hivyo wafugaji kuwalazimu kuongeza mifugo zaidi ili kupata mazao zaidi ya mifugo. Hata hivyo ongezeko hili limekuwa na madhara makubwa katika mazingira kutokana na uharibifu unaotokana na ardhi kushindwa kustahimili ongezeko hili. Mmomonyoko wa ardhi, uharibifu wa nyanda za malisho, vyanzo vya maji na huduma duni imekuwa ni changamoto kutokana na wingi wa mifugo. Sababu kama vile,

• Mbegu duni za mifugo
• Ukosefu wa elimu ya kutosha kwa wafugaji wetu
• Mabadliko ya tabia ya nchi na
• Serikali kutotimiza majukumu yake ipasavyo, ni baadhi tu ya mambo yanayosababisha mfumo huu wa wafugaji kutumika kuongeza uwezo wa kupata zaidi mazao yamifugo.

2. KUBORESHA MBINU ZA UFUGAJI, huu kwa bahati mbaya siyo mfumo tunaouona ukishamiri katika jamii tunazozitegemea kwa kiwango kikubwa katika sekta ya ufugaji.Umekuwa ni

mfumo unaoshamiri zaidi kwa wajasiriamali wanaowekeza katika ufugaji. Maana yake ni kwamba mfumo huu haujaweza kushawishi wafugaji wetu wa asili. Yawezekana kabisa kwamba nguvu inayotumika kushauri wafugaji haijakidhi mahitaji iongezewe nguvu ama haijaendana na uhitaji itafutwe njia mbadala. Katika jambo hili, serikali nayo inachuku nafasi kubwa sana kuzorotesha mfumo huu. Tukiangalia jitihada zilizofanyika wakati wa awamu ya kwanza na baada ya azimio la Arusha tunaamini kama zingeendelezwa basi leo hii tungeweza kuwa tunaongelea jamii za kifugaji zenye ufugaji wa kisasa. 

Huu ni mfumo ambao unaendana kabisa na mabadiliko ya dunia kwa sasa. Unaendana na hitaji la soko kwa kuzalisha mifugo na mazao yake bora kabisa kuweza kushindana katika masoko ya kimataifa. Lakini pia vilevile ni mfumo rafiki kwa mazingira. 

Mfumo huu unahitaji mabadiliko ya kifikra kwa wafugaji na nguvu ya serikali na wadau wa mifugo kuhakikisha tunatoka katika ufugaji wa asili na kuingia mfumo huu wa kisasa. 

Ni mfumo wenye gharama sana lakini matunda yake ni makubwa zaidi kwa mfugaji,jamii na taifa kwa ujumla.

Swali la kujiuliza, ni nani atutegulie kitendawili hiki?. Jitihada zipi zenye kuonekana na thabiti kutupa mwelekeo wa mabadiliko haya. Kumlaumu mfugaji kutobadilika haisaidii bali kumwekea mfumo wa kumwezesha ndiyo itasaidia, ,mfano, wataalamu wa kutosha, uwepo wa mbegu bora za ng'ombe, madawa, soko na malisho bora (mbegu). KITENDAWILI HIKI HAKINA MTEGUAJI KWA SASA. Hata serikali nayo inaingia kwa kusita sita, vyama vya wafugaji ni hafifu na hata wadau wa sekta hii wamejiweka pembeni na kutupia lawama kundi fulani. 

Ufugaji ni fursa kubwa sana kama kuna nia ya dhati.

 

THE GREAT 2014-2017 RANGE CLASS.

 BAADHI YA PICHA ZA MATUKIO YALIYOPATA KUTUUNGANISHA KWA KIPINDI CHETU HATA SASA TUNAPOELEKEA KUMALIZA SAFARI YETU.

Katika kipindi chote tulichoishi pamoja katika mazingira ya chuo, tuna kila sababu ya kumshukuru Mungu na hatimaye sasa safari tunaelekea kuimaliza. Leo ntatoa baadhi ya picha mbalimbali za matukio yaliyokuwa ya furaha tangu tukiwa mwaka wa kwanza na hata sasa tunapokaribia kuhitimu masomo yetu. Twende pamoja katika kumbukumbu hizi....

 

The dream team mwaka wa kwanza hapo

Siku tuliyokaribishwa SUA

 

 

 

 

 

 

 

pasture establishment-yr 2

Maandalizi ya saileji- yr2

FPT- Stendi mpwapwa

Maandalizi ya kupanda C. ciliaris-yr2

 

FPT mpwapwa- Animal grazing beahior yr2

FPT mpwapwa- baada ya kujifunza fire mgt

Long trip to KITETO DC

FPT- bwawani Namelock

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

FPT- Tukiwa na wafugaji

FPT- Tukiwa kata ya makame Kiteto dc (Maasai mara)

FPT-Kisima cha maji

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

FPT-Tukiwa na Dr. Sangeda Kiteto

FPT- KITETO DC Tukipata mapitio ya mafunzo yetu.

FPT-Chanzo cha chumvi kwa mifugo Kilindi dc

FPT- Trip to Kilindi dc

FPT-Prof Mahonge akitoa neno Kilindi dc

FPT- Kwamaligwa dam Kilindi dc

FPT- Kilindi dc

Picha ya pamoja na wafugaji

FPT- Kikao na wafugaji kijiji cha Elerai

FPT-Kikao na wafugaji kijiji cha Elerai

Range day 2017

Range day 2016

Range improvement

FPT- Biodervesity

HAKIKA HII NI THE DREAM TEAM 2014-2017

Tunajivunia umoja wetu katika shughuli mbalimbali kwa takribani miaka mitatu tuliyodumu pamoja. Aidha, shukrani kwa walimu wetu kwa kila mmoja alivojitoa kuhakikisha tunafikia lengo lililokusudiwa.

KUMBUKUMBU HII IMEANDALIWA NA

Linus, Floidin John

                                 

MIMEA INAYOWEZA KUTUPA VIASHIRIO VYA HALI YA MACHUNGA.

Chanzo ni Prof E.J. MTENGETI  

Idara ya sayansi ya mifugo,samaki na malisho

Sokoine University of agriculture.

       
 Ili kutambua hali ya machunga lazima kutambua mimea muhimu yenye kuashiria hali ya machunga. Uwepo au kutokuwepo kwa mimea fulani ndani ya machunga ni kiashiria tosha cha hali ya machunga. Na hii itakupa fursa kutambua kama unatakiwa kuchukua hatua gani madhubutu kurekebisha au kudumisha hali hiyo. Mimea iliyotolewa maelezo (siyo picha) na Prof. E.J. Mtengeti ni kama ifuatavyo:-

Kutambua afya ya machunga

Brachiaria brizantha

 a) Kuna mimea ambayo ukigundua  inapungua sana ndani ya machunga (decreasers) basi ujue malisho yanachungiwa sana. Mimea inayopendelewa sana na mifugo ndiyo hupungua kadri machunga yanavyochungiwa kwa mudamrefu zaidi. mfano mzuri ni Brachiaria brizantha.

Sporobolus pyramidalis.

b)Kuna mimea ambayo huongezeka kadri machunga yanavyozidi kuchungiwa (increasers). Mimea hii siyo yenye kupendelewa na mifugo. Manake ni kwamba mimea inayopendelewa (decreasers) hupungua na mimea mingine(increasers) huibuka. Ukigundua mimea hiyo basi ni kiashiria cha kuzidisha kuchunga katika eneo hilo. Mfano ni Sporobolus pyramidalis.

Mimea hii ni hatari sana, kwa sababu ukiiruhusu iendelee kukua huweza kuathiri mimea mingine ambayo ni muhimu sana kwa ajili ya mifugo. Hivyo mimea ya aina hii inatakiwa kudhibitiwa haraka sana mara tu baada ya kuona viashiria vyake.

c) Mimea vamizi (invaders). Mimea yenye sifa za kipengele (a) na (b) inapochungiwa sana na kuliwa

Dactyloctenium aegyptium

Rhynchelytrum repens

basi hupungua ndani ya machunga kisha mimea mipya isiyoliwa
kabisa na mifugo huvamia eneo hilo. Mimea hiyo ni kama vile Dactyloctenium aegyptium na Rhynchelytrum repens. Mimea hii haitakiwi kabisa ndani ya machunga kwa sababu ya madhara yake kama vile, kupunguza chakula cha mifugo, kushambulia mimea muhimu pamoja na uwezo wake mdogo wa kulinda udongo dhidi ya tatizo la mmomonyoko.

Mimea inayoweza kuashiria uwepo wa maji.

Acacia xanthophlea

Sycamore

Kuna mimea ndani ya machunga ambayo ni kiashiria kizuri cha uwepo wa maji karibu kabisa na uso wa dunia. Mimea hii ni muhimu haswa kwa meneja/ mfugaji anayetaka kuchimba kisima kwa ajili ya kupata maji ya mifugo na kumwagilizia malisho yake. Mimea hii ni kama vile, Sycamore, Acacia xanthophlea, Acacia elatior.


Kutambua hali ya udongo.
Kuna mimea ndani ya machunga ambayo hutoa viashiria vya hali ya udongokatika eneo husika. Mfano ni,

Cynodon nlemfuensis

1) Cynodon nlemfuensis hii mimea huashiria uwepo wa wingi nitrojeni katika udongo wa eneo husika na udongo wenye unyevunyevu wa kutosha.

Conyza stricta

2) Conyza stricta  hii mimea pia hupendelea udongo wenye nitrojeni nyingi.
Hivyo ni kiashiria cha nitrojeni nyingi kwenye machunga.
3. Imperata cylindrica huashiria udongo wenye pH ndogo yaani asili ya asidi.

Imperata cylindrica

IMEANDALIWA NA MAKAMU MWENYEKITI TRSA

Linus, Floidin John

MALISHO YENYE KUWEZA KUSTAHIMILI HALI YA UKAME.

NYASI ZENYE UWEZO WA KUSTAHIMILI MAENEO YENYE ASILI YA  UKAME

1. Cenchrus ciliaris  (Buffel grass)

Buffel grass

Ni nyasi zinazolimwa sana kwa ajili ya kuzalisha

chakula cha mifugo. Zina uwezo wa kustahimili ukame kwa muda mrefu hivyo kupendekezwa kama nyasi zenye kuweza kulimwa maeneo kame hapa nchini kama Dodoma, Tabora na Singida. Hutoa mizizi yenye kwenda ardhini umbali wa hadi meta 2, hivyo huweza kufyonza maji ardhini mbali zaidi. Ni rahisi kupanda na hutoa malisho kwa wingi haswa zikipandwa na mbolea. Ikivunwa mwanzoni kabisa baada ya kuchomoza maua,huzalisha malisho mengi na bora ambayo huweza kutunzwa kama hei (hay). Akiba hii huweza kutumika wakati wa kiangazi kulishia mifugo. Buffel grass hustahimili moto (FAO, 2010). Haina uwezo wa kustahimili maeneo yenye kukumbwa na mafuriko (waterlogging area) na huweza kufa kwa baada ya takribani siku  6 (Ecoport, 2010). Huweza kuvumilia kuchungiwa (over grazing) hata kukanyagwa( trampling.

2. Urochloa mosambicensis

Sabi grass

Lugha za kawaida hujulikana kama Sabi grass (Australia), gonya grass (Zimbabwe) n.k.

Hizi ni nyasi zenye kustahimili ukame na kudumu zaidi ya mwaka mmoja (perennial). Hutofautiana kimo au wastani wa ukuaji pamoja na tabia (habit) ya ukuaji kutokana na sababu mbali mbali kama hali ya hewa ya eneo husika(climate), udongo (edaphic factors) n.k

Huota katika udongo tofauti ijapokuwa huitaji zaidi udongo wenye mbolea, kuanzia udongo wenye asili ya ufinyazi (clay soil) na ule wenye asili ya kichanga (sandy soil). Huweza kustahimili udongo  wenye asili ya u-asidi, alkali na chumvi chumvi.

Hata hivyo, kwa nchini mwetu wafugaji wetu hawajajikita katika ulimaji wa nyasi aina hii lakini ni chanzo kizuri cha chakula kwa ajili ya mifugo.

Ni nyasi ambayo haijathibitika kuwa na sumu yoyote kwa mifugo au kuwa na uhusiano na magonjwa, hivyo ni chakula kisicho na madhara kwa mifugo


3. Eragrostis superba (Masai love grass)

Masai love grass

Hujiotea kwa asili hapa nchini sababu ya wakulima au wafugaji wengi kutokujikita katika kilimo cha nyasi za kulishia mifugo.

 Hukua kwa haraka sana na huwa na hali ya umbijani kwa takribani mwaka mzima. Huweza kustahimili sehemu zenye udongo wa chumvi chumvi na alkali. Hustawi zaidi katika maeneo yenye udongo asili ya kichanga ijapokuwa hata udongo mwingine kama mfinyanzi hustawi. Hata hivyo ijapokuwa hukua haraka lakini hupoteza ubora(stemmy and unpalatable) kwa ajili ya mifugo kadri inavyozidi kukomaa pia kiwango cha virutubisho hushuka sana.

4. Bothriochloa insculpta ( Creeping bluegrass)

Creeping bluegrass

Hutumika kama nyasi za kuchungia au kutengenezea hei(hay)

 katika mashamba ya kufuga ng'ombe wa nyama (hukataliwa na ng'ombe wa maziwa).

Huweza kutumika kwa kuchungia au kukata nyasi na kulishia bandani (cut and carry). 

Ni bora zaidi kama hazijakomaa sana sababu ubora wake(palatability) hupungua kadri nyasi zinavyokomaa.

 Hustahimili ukame, kuchungiwa(heavy grazing) moto na 

mafuriko japo ni kwa kipindi kifupi tu. 

Huweza kustawi katika aina tofauti ya udongo japo haistawi vizuri maeneo yenye udongo wa kichanga . 

 Nyasi hizi hazistawi katika maeneo yenye kivuli au udongo wa asidi.

 MALISHO AINA YA MIKUNDE YENYE UWEZO WA KUSTAHIMILI MAENEO YENYE ASILI YA  UKAME

 1. Stylosanthes humilis

 Uwezo wake wa kutengeneza nitrojeni (nitrogen fixtion), kustahimili ukame, kuboresha hali ya udongo na kuwa chanzo cha protini kwa mifugo ni kati ya faida za huu mkunde. Mkunde huu una uwezo wa kutumia(extract) hata madini ya fosiforasi yaliyo  kidogo sana kutumika kwa ajili ya mimea mingine. Huweza kuoteshwa kwa kuchanganywa na baadhi ya nyasi zisizo zalisha kivuli kama vile Cenchrus ciliaris, Heteropogon contortus na Urochloa mosambicensis. Mkulima anaweza kuchungia moja kwa moja, kukata na kulishia bandani, kutengeneza hei au saileji. Hustahimili ukame pamoja na udongo wa kichanga au tifutifu. Hata hivyo, imethibitika mikunde hii kuwa sumu kwa baadhi ya kupe wasababishao magonjwa kwa ng'ombe (acaricidal effects) (Muro Castrejón et al., 2003; Fernandez-Ruvalcaba et al., 1999).

2. Stylosanthes hamata

Huu mkunde hauna utofauti na mkunde uliotangulia hapo juu katika ustahimilivu na matumizi yake kwa ajili ya mifugo.

Hayo ni baadhi ya malisho yawezayo kustahimili ukame na kuwa msaada kwa mfugaji.....

IMEANDALIWA NA MAKAMU MWENYEKITI- TRSA

Linus, Floidin John.