MATUMIZI YA MABUA(STRAWS) KWA AJILI YA MIFUGO

N'gombe wakila mabaki ya mpunga.

Mabua ni mabaki yanayopatikana baada ya mavuno shambani. Haya yanaweza kuwa ni mabaki ya mpunga, mahindi, mtama , ngano n.k

Mfugaji hupitia changamoto mbalimbali ya upatikanaji  wa  malisho katika misimu tofauti tofauti haswa kutokana na tatizo la upatikanaji wa mvua pamoja na ardhi ya kutosha.

Hata hivyo wafugaji(pastoralists) wa kitanzania wameanza kujikita katika kilimo (agro-pastoralists) kwa ajili ya kujipatia chakula na kuuza kupata kipato pasipo kutegemea mifugo pekee(diversfication). Baada ya mavuno mabaki (mabua) yanayobaki shambani huweza kutumika kwa ajili ya mifugo.

Mabua uhusisha  shina na sehemu ya majani, hata hivyo mabaki haya yana kiasi kingi cha lignin (nyuzi nyuzi ngumu) pamoja na uchache wa virutubisho kwenye mabua.

Kwa mabaki ya mahindi, mabua(straws) na mabunzi(corns) huweza kutumika kwa ajili ya mifugo.

Lakini mabaki ya mpunga shina hutumika zaidi sababu ya ulaini wake wa kumengenywa(digestibility) kuliko majani yake.

Hata hivyo haya mabua huwa na changamoto ya kuliwa na kumengenywa kwa kiasi kidogo sana (poor digestibility and feed intake) na changamoto ya ukosefu wa virutubisho vya kutosha(low nutritive values). Kutokana na sababu hizi kumekuwa na njia mbalimbali za kuboresha haya mabua kuweza kuliwa kwa wingi zaidi na kuyaongezea baadhi ya virutubisho muhimu kwa mifugo. 

NJIA ZA KUBORESHA MABUA

Njia zitakazo orodheshwa hapa zitakuwa ni njia za kutumia kemikali pekee katika uboreshaji wa mabua kwa ajili ya mifugo.

1. Kutumia NaOH, kumekuwa na mawazo tofauiti kutoka kwa wasomi mbalimbali kuhusu matumizi ya NaOH iliyoanzishwa na Beckmann. Haipatikani kiurahisi kwa wafugaji wadogo. Ni njia ambayo kemikali hii hutumika kuongeza umengenywaji(digestibility) na uliwaji wake(feed intake). Beckmann alisema mabua hulowekwa kwenye maji yenye kemikali kwa masaa 18-20 ijapokuwa baadae huoshwa kwa maji safi kisha kupewa wanyama. Njia hii ilionekana kuwa na mapungufu hivyo kufanyiwa marekebisho na Torgrimsby mwaka 1971, Wethje mwaka 1975 na baadae zikagundulika njia za kupulizia. Ni njia yenye changamoto ya kusababisha uchafuzi wa mazingira na kusababisha ongezeko la Na katika mazingira.                                                  
2. Kutumia NH3, ammonia namna ya utumiwaji wake ni sawa na NaOH, Huongeza umengenywaji, huongeza nitrojeni na kuzuia kuvu. Ijapokuwa matumizi ya nitrojeni hayana matokeo mazuri kama NaOH lakini humsaidia mfugaji kupunguza gharama za vyakula vya mifugo kwa ajili ya nitrojeni.
3. Matumizi ya UREA, 
   

        Urea hutoa amonia mara inapoyeyuka. Ipo         katika mfumo yabisi hivyoni rahisi                     kusafirishwa. Mabua hukatwa katwa kisha         kuchanganywa ama kupuliziwa na maji            yenye 2.5-5% ya urea. Yaani kilo 1 ya                mbolea ya urea (46% nitrogen)                       hukorogwa ndani ya lita 10 za maji. Kiasi         hiki cha maji hutumika kwa mabua yenye         uzito wa kilo 16 hadi 20. Kisha hufunikwa          kwa muda wa wiki 2 hadi 3. Hii ni njia ambayo hata mfugaji wa kawaida anaweza kutumia kwa ajili ya kuboresha hali ya mabua ili kuweza kupata nishati kubwa zaidi iliyo ndani ya mabua. Mfano wa jinsi ya kuandaa pia ni kama ilivyooneshwa hapa chini kwenye picha.

mabua yaliyoshughulikiwa vizuri huwa na harufu ya mkojo baada ya wiki 2-3.

Baada ya wiki hizo, unapofungua sehemu yalipoifadhiwa na kutoa chakula hicho cha mifugo basi kiache wazi kwa muda kabla ya kuwapa wanyama ili kuruhusu harufu kali ya ammonia kupungua. Chakula hiki pia huweza kutumika kwa ajili ya kunenepeshea (fattening) na kuongezea uzito wanyama.

 4. Kutumia mkojo, hii ni njia ambayo ni rahisi kutumia kutokana na upatikanaji wa mkojo wa wanyama wenyewe. Huweza kutumika sawa sawa kabisa na matumizi ya UREA hapo juu. Mkojo pia huweza kunyunyiziwa kama urea na kufata taratibu zile zile. Mkojo huzalisha UREA na AMMONIA. Hivyo huboresha umengenywaji(digestibility) na huongeza nitrojeni kwenye chakula-mabua. Changamoto kubwa ya kupata mkojo ni kutenganisha kinyesi cha wanyama na mkojo. Hivy njia hii huonekana si salama sababu ya mazingira ya kupata mkojo.

5. Kunyunyizia chumvi chumvi au molasi, hii itaongeza hamu zaidi ya wanyama kula chakula kingi zaidi kutokana na chumvi chumvi au molasi kunyunyiziwa kwenye mabua.

IMEANDALIWA NA MAKAMU MWENYEKITI WA TRSA

Linus Floidin John.